Charles-Joseph de Ligne. Memoires. Antwerpen, Davidsfonds / Standaard Uitgeverij, 2021, 284 p. Vertaald door Marijke Arijs. ISBN 978 90 02 26923 3. Idem. Brieven aan de markiezin de Coigny. Bleiswijk, uitgeverij Vleugels, 2021, 61 p. Vertaald door Marijke Arijs. ISBN 978 94 93186 39 2.

België heeft niet veel grootheden in de 18^e eeuw waarmee we zouden kunnen uitpakken. En de twee grandes die we dan wel hebben, zijn zo goed als vergeten. De eerste is de Luikse componist André Ernest Modeste Grétry, die in 1741 in Luik geboren werd en in 1813 stierf. Dat is één jaar voor de tweede beroemde Belg - Charles-Joseph prince de Ligne (1735-1814). Grétry schreef de opera Pierre le Grand (1790), die tijdens de Franse Revolutie in Parijs (en ook in Brussel) werd opgevoerd en duidelijk monarchistische sympathieën tentoon spreidde – de Russische tsaar wordt hier opgevoerd als de liefhebbende monarch die het goed voorheeft met zijn volk, een voor die woelige tijd van koningsmoord belangrijke boodschap. In veel naslagwerken wordt Grétry gecatalogeerd als Frans componist, wellicht omdat hij zich al in 1767 in de Franse hoofdstad vestigde en daar zijn muzikale carrière begon. Hij slaagde erin de Franse Revolutie te overleven en werd zelfs door Napoleon benoemd tot ridder in het Légion d’Honneur. Die eer was de tweede beroemde Belg niet gegund : prins de Lignes kasteel werd geconfisqueerd door de Franse revolutionairen toen ze ons land bezetten, de prins (die generaal was in het Oostenrijkse leger) vluchtte resp. ‘emigreerde’ naar Oostenrijk, waar hij neerkeek op de parvenu Napoleon en weigerde met de man in contact te komen. Ook de Ligne had iets met Rusland te maken : in 1787 ging hij in op de uitnodiging van de Russische keizerin Catharina II om deel te nemen aan de cruise op de Dnjepr naar het nieuwe wingewest van Rusland, de Krim, die in 1783 op de Turken veroverd was.

De Ligne is een fascinerende figuur. In het begin van de 19^e eeuw verscheen zijn verzameld werk in 34 delen (Mélanges militaires, littéraires et sentimentaires, 1795-1811), zijn memoires beslaan 1200 bladzijden, de vertaalster Marijke Arijs heeft er een selectie uit gemaakt en die nu uitgegeven in een schitterende vertaling, want het Frans van de Ligne is niet het allergemakkelijkst, gesofisticeerd, vol grappen, woordspelingen, calembours en dubbelde bodems. Het is een plezier om de memoires te lezen van onze landgenoot die natuurlijk in het Frans schreef (hij is geboren in Beloeil in Henegouwen), de taal van de ontwikkelde elite in de 18^e eeuw (ook de Italiaan Casanova schreef in het Frans, zij het met nogal wat Italiaanse interferentie) en het onuitspreekbare Nederlands niet machtig was. Hij was beslist een kosmopoliet, maar geen talenknobbel. Hij heeft zijn hele leven voor de Oostenrijkers gewerkt en er de laatste kwarteeuw van zijn leven gewoond, maar fatsoenlijk Duits heeft hij nooit kunnen of leren spreken (‘mijn gebrekkige Duits’, 198, ‘dat verdomde Duits’, 213 – dit is duidelijk een document van voor de tijd van madame de Staël, die Duitsland en de Duitse cultuur ontdekte voor de Fransen). Zijn scheldkanonnades tegen de taal van Goethe (130) zijn interessant en venijnig, maar soms ook niet ter zake. Goethe moet hem gezien en gesproken hebben (215), want van hem is de beroemde uitspraak dat prins de Ligne de ‘vrolijkste man van zijn tijd’ was.

Natascha Wodin. Nastjas Tränen. Hamburg, Rowohlt, 2021, 189 p. ISBN 978-3-498-00260-2

De Duitse schrijfster Natascha Wodin is ook in ons taalgebied geen onbekende meer. In het Nederlands zijn vier titels van haar vertaald : De glazen stad (haar debuut, waarmee ze doorgebroken is), Ooit leefde ik, Ze kwam uit Marioepol en Ergens in dit duister. Haar meest ideeënrijke roman is zonder twijfel Die gläserne Stadt, een mooie metafoor voor het Duitsland waar ze na de Tweede Wereldoorlog als kind van Oekraïense displaced persons terechtkwam, opgroeiend in een vijandig milieu, waarin haar ouders, en vooral haar moeder, nooit echt konden aarden. Het tragische verhaal over haar moeder, die zich in het naoorlogse Duitsland ontworteld voelde, heeft ze aangrijpend beschreven in Ze kwam uit Marioepol (besproken op deze website).

Nu zet ze dit verhaal verder in de korte roman Nastjas Tränen (De tranen van Nastja), een vertelling over een Oekraïense vrouw die ze in Berlijn in de jaren negentig leert kennen als poetsvrouw en met wie ze geleidelijk aan bevriend raakt. Van een verhaal over het leven van een Oost-Europese poetsvrouw in het Westen valt misschien niet veel te verwachten, maar daar is Wodin een te knappe schrijfster voor. Ze verwerkt handig het verhaal van die ongelukkige vrouw in dat van haar eigen moeder, die met dezelfde ziekte worstelde, maar dan vijftig jaar geleden. Ze speurt nu ‘dass meine Vergangenheit mir abermals auf den Fersen war’ (142).