Bill Browder. Achtervolgd door de staatsmaffia. Het waargebeurde verhaal van Russische witwaspraktijken, louche moordaanslagen en de lange arm van Poetin. Amsterdam-Antwerpen, Atlas Contact, 2022, 336 p. ISBN 978 90 450 4257 2 (oorspr. titel : Freezing Order. A True Story of Money Laundering, Murder, and Surviving Vladimir Putin’s Wrath).

Dit boek is het vervolg op Vijand van de Russische staat (zelfde uitgever, 2015), ook toen al een fors boek. Het vertelt met alle details en in geuren en kleuren, zonder enige literaire opsmuk, het spannende verhaal van hoe een buitenlander zich de haat van de machtigste man van Rusland op de hals haalt en er bijna onderdoor gaat. In de grond vertelt het niets nieuws, maar het zet het verhaal voort waar het gestopt was in het eerste boek. Ook deze spannende jaren tonen aan dat het regime in Moskou er alles aan wilde doen om die vervelende buitenlander kaltzustellen. En dat het belangrijk was om diens getuigenis ongeloofwaardig te maken en Browder af te schilderen als een dief, fraudeur en belastingontduiker, toont aan dat hij gênante feiten wereldkundig had gemaakt die Rusland veel schade berokkenden. Bill Browder is namelijk de man die ervoor gezorgd heeft dat de Verenigde Staten de Magnitski-Wet hebben aangenomen. Die stelt dat Russen die op de zwarte lijst van criminelen, witwassers, mensenrechtenschenders terechtkomen, de VS niet meer in mogen en dat hun activa bevroren worden. In het vervolg op zijn eerste boek beschrijft Browder in detail hoe hij er ook in geslaagd is deze wet door heel wat westerse landen te laten goedkeuren. Hoe is een individu erin geslaagd zo’n belangrijke wet erdoor te krijgen?

Browder was een Amerikaanse belegger die in de jaren negentig in Rusland werkte en daar veel geld verdiende aan het opkopen van aandelen van net geprivatiseerde (vroegere staats-) bedrijven die in korte tijd enorm in waarde stegen. Big business, zowel voor Russen, oligarchen, als handige buitenlanders. Maar het begon mis te lopen, toen een van de bedrijven waarvan Browder aandelen had gekocht die terug wilde krijgen en allerlei malafide praktijken ging bedenken. Browder besloot daarop de strijd aan te binden tegen een oligarch die er dan op zijn beurt alles aan deed om de Amerikaan dwars te zitten. Daarbij werd Browder gesteund door de advocaat Sergej Magnitski, die er een erezaak van wilde maken deze onrechtvaardige gang van zaken recht te zetten. Maar dat was zonder de waard gerekend. Op een bepaald ogenblik mocht Browder het land niet meer in en werd hij door de Russische staat van fraude beschuldigd. Later kwam daar de beschuldiging van belastingontduiking bij: Browders firma zou 230 miljoen dollar belastingen ontdoken hebben. Het rare is dat dat precies het bedrag was dat hij over het laatste jaar van zijn activiteiten in Rusland betaald had. Na veel speurwerk in binnen- en buitenland bleek dat enkele corrupte heren die 230 miljoen dollar lekker op hun bil hadden geslagen, maar nu wel Browder beschuldigden van ontduiking. Browder schakelt Magnitski in, die aan veel informatie raakt en onweerlegbaar kan aantonen dat er sprake is van bedrog, corruptie, diefstal van overheidsgelden door de staat. Als Browder alles in de internationale pers brengt en filmjes op you tube plaatst over de corrupte ambtenaren en politierechercheurs is het hek van de dam en beslist de Russische regering af te rekenen met de Amerikaanse pottenkijker. Het tragische einde van het verhaal is dat de Russische advocaat Magnitski crepeert in een smerige Russische gevangenis. Ook dat haalt het wereldnieuws. Geïnterpelleerd door ambassadeurs en journalisten, proberen de Russische autoriteiten – inclusief Poetin en Medvedev - er zich met veel ongeloofwaardige leugens uit te praten, maar de Amerikaanse politieke wereld slikt het niet en uiteindelijk zullen alle misdadigers betrokken bij deze zaak op de zwarte lijst komen en inreisverbod voor de VS krijgen en zullen hun activa bevroren worden.

Dit is in een notendop de kern van het verhaal van Browder. Wie geïnteresseerd is in het verhaal, dat goed en spannend verteld wordt, moet dit boek lezen. Het schetst een schrijnend beeld van hoe in Rusland met de waarheid, het recht én de mensen wordt omgesprongen. Als dit het resultaat van 25 jaar post-sovjet politiek is, die toch de ambitie had te breken met de wanpraktijken van het Sovjetsysteem, dan is dat project grandioos mislukt. Het meest onthutsende is dat ook de hoogste regionen – de president, de premier – mee doen aan deze maskerade van democratie. Want dat is de enige schijn die ze willen ophouden – naar de buitenwereld moet Rusland overkomen als een democratische rechtsstaat. De lezer kan zich vergewissen hoeveel van dit sprookje waar is.