Natascha Wodin. Ergens in dit duister. Amsterdam-Antwerpen, Atlas Contact, 2020, 223 p. Vert. Anne Folkertsma. ISBN 978 90 45038766. Originele titel : Irgendwo in diesem Dunkel.

Natascha Wodin is voor ons geen onbekende meer: op 4 maart 2019 besprak ik op deze website haar roman Ze kwam uit Marioepol. Haar schrijven is voor een groot stuk autobiografisch: het begon in 1983 met haar prachtige roman Eine gläserne Stadt, de metafoor die ze gebruikte om het in haar ogen onbereikbare Duitsland uit te drukken, het land waar haar ouders door de omstandigheden – WO II – in terecht waren gekomen, als Ostarbeiter, uit de Sovjetunie gedeporteerde dwangarbeiders die na het einde van de oorlog tot een eind in de jaren vijftig in zielige barakken aan de rand van steden woonden, geïsoleerd van de plaatselijke bevolking, scheef aangekeken door de Duitsers die hen zagen als de oorzaak van de ellende die over het land was gekomen: nederlaag en miljoenen vluchtelingen.

In haar boek Sie kam aus Mariupol probeert Wodin de geschiedenis van haar moeder te reconstrueren, een tengere, jonge vrouw die met een 20 jaar oudere man (haar vader) was getrouwd en samen uit de door de Duitsers bezette Oekraïense stad Marioepol vluchtte of geëvacueerd werd. Terwijl ze in haar zoektocht naar het Russische verleden van haar moeder vrij veel te weten komt, namelijk waarom haar moeder een ‘verschoppeling’ (153) van het Sovjetsysteem was, botst ze bij haar vader op een muur van zwijgen : haar vader lost niets over zijn Russische verleden, op wat idyllische taferelen na, maar over zijn leven tijdens WO II, over de reden, de omstandigheden van hun evacuatie naar Duitsland komt ze niets te weten. Wanneer ze vele jaren later zelf in de Sovjetunie terecht komt en de broer van haar vader leert kennen, weigert ook hij iets te lossen over het verleden van zijn broer. Het wakkert het vermoeden aan dat haar vader tijdens de oorlog misschien iets uitgehaald heeft waarover de familie liever zwijgt. Al die vragen en twijfels en onzekerheid maken de roman boeiend, maar ook loodzwaar, en er worden meer vragen opgeworpen dan er beantwoord worden. ‘Nooit hoorde ik mijn ouders over dat verleden spreken, ik pikte altijd slechts zinspelingen op die ik niet begreep, maar besefte elke keer dat de sleutel tot hun leven ergens in dit duister verborgen was’ (25). Daarmee is ook de titel van het boek verklaard.

Vladimir Maksimov. In quarantaine. Amsterdam 1975, vert. Arthur Langeveld.

De laatste tijd worden veel leestips de wereld in gestuurd die soelaas moeten bieden in deze trieste Corona-tijden. De ene raadt de Decamerone aan (Boccaccio), de andere La peste (1947) van Albert Camus, minder valt de naam Thomas Mann (Tod in Venedig) of Saramago Stad der blinden (dit is inderdaad geen geval van een epidemie, maar wel even akelig). Zelf zou ik willen herinneren aan een allang vergeten roman van de Russische dissident Vladimir Maksimov. In 1973 verscheen in het Westen zijn roman Karantin (In quarantaine), een werk dat door zijn problematiek in de Sovjetunie niet kon verschijnen.

In het groots opgezette In quarantaine vertelt Maksímov de geschiedenis van een bonte groep mensen die in de trein van Odessa naar Moskou vastgehouden worden: in Odessa is de cholera uitgebroken, de trein wordt onder quarantaine geplaatst. Onder de reizigers breekt angst en onrust uit. Ongewisheid over de afloop wordt weggespoeld door de troostbrengende vodka, die met vaten tegelijk wordt gezopen.

Reeds de uitgangssituatie is diep symbolisch. De vodka werpt de gemoederen en de tongen los; in deze apocalyptische toestand tonen de reizigers hun ware gelaat. Zeldzame figuren treden naar voren, maar ook gewone mensen die hun levenslot en –weg delen met miljoenen anderen: toneelspelers, officieren, boeven, gewezen kampgevangenen, een kleinburgerlijke joodse schoenmaker, een priester, dichter, wetenschapper, een piloot, de mysterieuze Ivanov (een soort Sovjetse Elcerlyck), en ten slotte de hoofdpersonages Boris Chramov en Maria. De reiziger vertellen elkaar hun geschiedenis, spreken over de wereld, over God, over het verleden.