Rudi Massart & Jonathan Trigg. Vlaamse jongens, Duits front. De strijd aan het Oostfront in beeld. Antwerpen, Davidsfonds / Standaard, 2021, 175 p. ISBN 978 90 02 26919 6

De oostfronters, Belgen die tijdens de Tweede Wereldoorlog samen met de Duitsers in Rusland zijn gaan vechten tegen ‘het goddeloze bolsjewisme’, zijn een eikel probleem. Direct na de oorlog en nog een twintig jaar lang erna zijn ze beschouwd als idealisten, als jonge mensen die outer en heerd opgaven om te gaan vechten voor een goede zaak : de strijd tegen het communisme. Na de oorlog werden collaborateurs ook niet aangepakt om wat ze in de Sovjetunie allemaal aangericht zouden kunnen hebben, maar omdat ze het uniform van de bezetter hadden gedragen.

De laatste jaren is daar kentering in gekomen. Net als andere, in België gebleven collaborateurs, worden ze nu ondubbelzinnig bekeken als ‘fout’, ze stonden aan de verkeerde kant, ze hebben geheuld met de bezetter, het waren nazi’s. Dit boek wil een lacune opvullen in wat we weten over de Oostfronters, het probeert het alledaagse leven van de Vlaamse oostfronters in beeld te brengen, en is daar goed in geslaagd. Het boek bevat honderden foto’s, waarvan de meeste nog nooit eerder gepubliceerd, over alle mogelijke facetten van het leven van deze ‘idealisten’ : hun vertrek en de enthousiaste menigte die hen uitwuifde, de opleiding in Duitsland en de eedaflegging, de reis naar het front, de gevechten in Rusland zelf, wat deden ze in hun vrije tijd, de vreselijke winter in Rusland, de rebellie tegen de Duitsers (die hen schofterig behandelden en niet gaven wat ze beloofd hadden of wat de Vlamingen verwachtten : eigen regimenten in het Nederlands, Vlaamse insignes, Vlaamse onafhankelijkheid), de brigade Langemarck en tenslotte dood in het oosten.

Het gaat over 10.000 Vlaamse soldaten in Rusland, daarvan zijn er 2 à 3.000 gesneuveld of vermist. ‘Het verhaal van de Vlaamse Oostfronters is één groot drama, doorspekt met naïef idealisme, ontgoocheling en oorlogsmiserie, en eindigde met de uiteindelijke veroordeling door de Belgische staat.’ (12) De Duitse bezetter heeft de oostfronters in alle opzichten bedrogen : velen dachten dat meewerken met de bezetter tot een onafhankelijk Vlaanderen zou leiden, maar Duitsland (de Waffen-SS) dacht maar aan één ding : de Vlamingen opnemen in het Germaanse Rijk (12). Bovendien werden ze door de Duitse instructeurs vernederd en gekleineerd (jullie zijn ‘ja nur gekommen zum Fressen und Scheissen’, 41), van de Germaanse broederschap was ter plekke weinig te bespeuren (41). Dit boek wil een aanvulling op en een tegengewicht vormen tegen nogal wat ‘romantische literatuur’ over de oostfronters. ‘In de recente geschiedschrijving wordt de schuldvraag evenwel niet langer uit de weg gegaan. De oorlog aan het Oostfront was vooral een vuile oorlog, met misdaden tegen de mensheid langs beide kanten. De Vlaamse soldaten hebben actief deelgenomen aan de vernietigingsoorlog van Hitler-Duitsland in Oost- en Centraal-Europa.’ (13) Over die ‘vuile oorlog’ komen we natuurlijk zo goed als niets te weten : het ligt voor de hand dat teruggekeerde soldaten, die de gruwel van het Oostfront overleefd hadden, niet ronduit gingen vertellen wat ze allemaal gezien en uitgericht hadden. Hebben ze zoals de Duitsers hele dorpen in brand gestoken, hebben ze Joden helpen vangen en executeren e.a. pijnlijke vragen meer.

Charles-Joseph de Ligne. Memoires. Antwerpen, Davidsfonds / Standaard Uitgeverij, 2021, 284 p. Vertaald door Marijke Arijs. ISBN 978 90 02 26923 3. Idem. Brieven aan de markiezin de Coigny. Bleiswijk, uitgeverij Vleugels, 2021, 61 p. Vertaald door Marijke Arijs. ISBN 978 94 93186 39 2.

België heeft niet veel grootheden in de 18^e eeuw waarmee we zouden kunnen uitpakken. En de twee grandes die we dan wel hebben, zijn zo goed als vergeten. De eerste is de Luikse componist André Ernest Modeste Grétry, die in 1741 in Luik geboren werd en in 1813 stierf. Dat is één jaar voor de tweede beroemde Belg - Charles-Joseph prince de Ligne (1735-1814). Grétry schreef de opera Pierre le Grand (1790), die tijdens de Franse Revolutie in Parijs (en ook in Brussel) werd opgevoerd en duidelijk monarchistische sympathieën tentoon spreidde – de Russische tsaar wordt hier opgevoerd als de liefhebbende monarch die het goed voorheeft met zijn volk, een voor die woelige tijd van koningsmoord belangrijke boodschap. In veel naslagwerken wordt Grétry gecatalogeerd als Frans componist, wellicht omdat hij zich al in 1767 in de Franse hoofdstad vestigde en daar zijn muzikale carrière begon. Hij slaagde erin de Franse Revolutie te overleven en werd zelfs door Napoleon benoemd tot ridder in het Légion d’Honneur. Die eer was de tweede beroemde Belg niet gegund : prins de Lignes kasteel werd geconfisqueerd door de Franse revolutionairen toen ze ons land bezetten, de prins (die generaal was in het Oostenrijkse leger) vluchtte resp. ‘emigreerde’ naar Oostenrijk, waar hij neerkeek op de parvenu Napoleon en weigerde met de man in contact te komen. Ook de Ligne had iets met Rusland te maken : in 1787 ging hij in op de uitnodiging van de Russische keizerin Catharina II om deel te nemen aan de cruise op de Dnjepr naar het nieuwe wingewest van Rusland, de Krim, die in 1783 op de Turken veroverd was.

De Ligne is een fascinerende figuur. In het begin van de 19^e eeuw verscheen zijn verzameld werk in 34 delen (Mélanges militaires, littéraires et sentimentaires, 1795-1811), zijn memoires beslaan 1200 bladzijden, de vertaalster Marijke Arijs heeft er een selectie uit gemaakt en die nu uitgegeven in een schitterende vertaling, want het Frans van de Ligne is niet het allergemakkelijkst, gesofisticeerd, vol grappen, woordspelingen, calembours en dubbelde bodems. Het is een plezier om de memoires te lezen van onze landgenoot die natuurlijk in het Frans schreef (hij is geboren in Beloeil in Henegouwen), de taal van de ontwikkelde elite in de 18^e eeuw (ook de Italiaan Casanova schreef in het Frans, zij het met nogal wat Italiaanse interferentie) en het onuitspreekbare Nederlands niet machtig was. Hij was beslist een kosmopoliet, maar geen talenknobbel. Hij heeft zijn hele leven voor de Oostenrijkers gewerkt en er de laatste kwarteeuw van zijn leven gewoond, maar fatsoenlijk Duits heeft hij nooit kunnen of leren spreken (‘mijn gebrekkige Duits’, 198, ‘dat verdomde Duits’, 213 – dit is duidelijk een document van voor de tijd van madame de Staël, die Duitsland en de Duitse cultuur ontdekte voor de Fransen). Zijn scheldkanonnades tegen de taal van Goethe (130) zijn interessant en venijnig, maar soms ook niet ter zake. Goethe moet hem gezien en gesproken hebben (215), want van hem is de beroemde uitspraak dat prins de Ligne de ‘vrolijkste man van zijn tijd’ was.