Balys Sruoga. Het woud van de goden. Memoires van een Litouwse eregevangene. Gorredijk, Sterck & De Vreese, 2020, 352 p. ISBN 978 90 5615 650 3. Vertaald door Anita van der Molen.

Het gebeurt niet vaak dat een boek uit het Litouws vertaald in ons taalgebied verschijnt. Russisch en Pools zijn goed vertegenwoordigd, maar de Baltische talen schitteren door afwezigheid. Dit boek is een geweldige uitzondering. Het verhaalt het wedervaren van een Litouwse professor die in 1943 in Vilnius, de hoofdstad van Litouwen, werd gearresteerd door de Duitse bezetter en samen met 47 andere Litouwse intellectuelen in het concentratiekamp van Stutthof, 45 km ten oosten van Gdańsk (Danzig), werd gestopt. De reden voor de arrestatie was de weigering van Litouwse jongeren lid te worden van de SS. In januari 1945 rukten de troepen van het Rode Leger op naar Danzig en kozen de Duitsers met de daver op het lijf het hazenpad. Het kamp werd in grote ijl in de steek gelaten, de archieven verbrand, de gevangen op transport gezet, wie niet mee kon of het konvooi niet bij kon houden, werd onderweg gewoon neergeknald.

Het getuigenis van Sruoga is belangrijk om alles wat hij vertelt over het leven in het kamp en het gedrag van de Duitse bewakers, maar ook door de manier waarop hij het vertelt, de ontwapenende humor en de soms groteske humor.

De Duitsers kunnen uiteraard rekenen op weinig sympathie. In de streek rond het kamp wonen ‘de allersaaiste mensen van Europa : Pruisische Duitsers’ (7). ‘Het Duitsland van Hitler was net een klassiek concentratiekamp. Het land dat ooit uitblonk door zijn elegante, luchtige barokkunst, kon nu pochen op zijn barakken. De verwording van barok tot barak’ (10) ofte van Kulturträger tot Lagerträger (10). Over de Gestaposoldaten van Gdańsk vraagt hij zich af of ‘ze mensen waren of gewoon een soort tweebenig misverstand’ (21). Een Duitser probeert aan de weekhartige Litouwse intellectueel uit te leggen wat de essentie van de Duitser is : ‘Jullie begrijpen de Duitse ziel helemaal niet en zullen haar ook nooit begrijpen. Jullie vinden slaan iets verschrikkelijks, iets wat de menselijke waarde aantast. Voor ons, Duitsers, is slaan de normaalste zaak van de wereld.’ (106)

Kerstin S. Jobst. Geschichte der Krim. Iphigenie und Putin auf Tauris. Berlin / Boston, Walter de Gruyter, 2020, 384 p. ISBN 978-3-11-051808-5. Ook digitaal toegankelijk als Open-Access-Publicatie via www.degruyter.com.

De auteur van dit boek (er bestaat nog geen Nederlands woord voor een vrouwelijke auteur, zoals in het Duits Autorin) is goedgeplaatst om zo’n actueel boek te schrijven. Al in 2007 publiceerde ze bij UVK (Universitätsverlag Konstanz) de uitvoerige studie Die Perle des Imperiums. Der russische Krim-Diskurs im Zarenreich, die ik lovend besproken heb in het vaktijdschriftZeitschrift für Slawistik (2010 / 4). Het is dus duidelijk dat de auteur al lang bezig is met dit thema, ongetwijfeld interessant en fascinerend en sinds 2014 helaas ook brandend actueel.

Het is wellicht bekend dat het schiereiland (Halbinsel / poloe-ostrov) aan de Zwarte Zee door Catherina de Grote bij Rusland geannexeerd werd, in 1954 door partijleider Chroesjtsjov aan de Oekraïne cadeau werd gedaan, na het uiteenvallen van de Sovjetunie in 1991 bij Oekraïne is gebleven, maar in 2014 weer is ingepikt door Rusland. Door de voor niets terugschrikkende president Poetin die daarmee een droom van vele Russen waarmaakte en veel populariteit verwierf. Maar tegelijk ook vijandschap vanwege Oekraïne opriep, dat zich een van zijn mooie regio’s afgesnoept ziet, en vanwege de gehele buitenwereld (Amerika, Europese Unie), die de annexatie verwerpen vanuit internationaalrechtelijke overwegingen. Je zou het kunnen vergelijken met België dat zich niet neerlegt bij de grensverdragen van 1839 (na de onafhankelijkheid van het land) en plotsklaps Nederlands Limburg annexeert of omgekeerd Nederland dat Belgisch Limburg inpikt. Zonder boe of bah, omdat de plaatselijke bevolking zich één voelt met de buren aan de andere kant van de grens.

Het boek sluit af met een citaat van iemand van de Bundeszentrale für politische Bildung die vindt dat de Krim tot Rusland behoort zoals Algerije tot Frankrijk, namelijk als een stuk koloniale geschiedenis (324). Wel een misplaatst oordeel, dunkt me, al was het maar omdat Algerije wel een echte overzeese kolonie was, terwijl de Krim aan Rusland vasthangt en nauw vervlochten is met de geschiedenis van Rusland. Volgens sommige historici is het aanhechten van het schiereiland bij het vasteland het voltrekken van ‘de geografische logica’ van Rusland ; bovendien waren de vechtlustige Krimbewoners (gesteund door de Osmanen) gevaarlijke buren die vroeg of laat uitgeschakeld of geneutraliseerd moesten worden.

Het boek is een uiterst genuanceerde studie over de complexe regio die de Krim is. Het eerste deel van het boek bespreekt de ingewikkelde geschiedenis van het schiereiland voor de inlijving bij Rusland in 1783.